Μπετ Αβαντίμ-Οίκος Δουλείας
Από το βιβλίο της Εξόδου
“ …είδον την κάκωσιν του λαού μου του εν Αιγύπτω και της κραυγής αυτών ακήκοα από των εργοδιωκτών οίδα γαρ την οδύνην αυτών, και κατέβην εξελέσθαι αυτούς εκ χειρός των Αιγυπτίων και εξαγαγείν αυτούς εκ της γης εκείνης και εισαγαγείν αυτούς εις γην αγαθήν και πολλήν, εις γην ρέουσαν γάλα και μέλι…”
Το βιβλίο της Εξόδου στα εβραϊκά, στην Τορά, ονομάζεται Σεμότ-Ονόματα, γιατί αρχίζει με τις λέξεις Βεελέ σεμότ μπενέ Γισραέλ αμπαϊίμ μιΜιτσραγιμα… Ταύτα τα ονόματα υιών Ισραήλ των εισπεπορευμένων εις Αιγυπτον…,αυτών που ακολούθησαν τον Ιακώβ για να γλυτώσουν από την ξηρασία και τον λιμό και να βρουν ψωμί και δουλειά, σε ξένη χώρα που θα μετατραπεί από τόπος επιβίωσης σε Μπετ Αβαντίμ- Οίκο Δουλείας.
Ο μεγάλος μεσαιωνικός ερμηνευτής της Βίβλου Ραμπί Σλομό Ιτσχακί ή Ρασί (γεννήθηκε το 1040 στην Trier, στην ίδια πόλη, στην οποία, το 1818, θα γεννηθεί και ο Καρλ Μαρξ) σχολιάζει ότι ο Θεός, όπως ονομάτιζε τα τέκνα του Ιακώβ με αυτά τα ονόματα όταν ζούσαν, έτσι και τώρα, στον τόπο της εξορίας, τα ονοματίζει ξανά με τα ίδια ονόματα, και μετά το θάνατό τους, “για να κάνει γνωστή την αγάπη του”. Με τον ίδιο τρόπο, λέει ο Ρασί, όταν ο Δημιουργός δημιούργησε τα αναρίθμητα άστρα, έδωσε στο καθένα ξεχωριστό όνομα για να κάνει γνωστή την ξεχωριστή αγάπη για το κάθε ένα από αυτά.
Η Frances Stonor Saunders, στο συγκλονιστικό της κείμενο για τους πρόσφυγες και τα σύνορα που εκφώνησε το 2015 στο British Museum, θυμίζει ότι το όνομα, ή “η ταυτότητα του πρόσφυγα, είναι ένα βάρος που πρέπει να ξεφορτωθεί […] Πολλοί [τα χαρτιά τους] τα καταστρέφουν σκόπιμα γιατί φοβούνται, όχι χωρίς λόγο ότι το σύστημά μας, της εξακρίβωσης, θα γίνει ο μηχανισμός που θα τους ξαποστείλει πίσω”. Καίνε όχι μόνο τα χαρτιά τους αλλά και τα δάχτυλά τους, με οξύ ή αναπτήρα, ή τα ακρωτηριάζουν με ξυράφι “για να αποφύγουν την βιομετρική σύλληψη και την προοπτική της απέλασης. Αυτά είναι τα όπλα του αδύναμου”.
Μονάχα όταν τα άθλια, παραφορτωμένα πλεούμενα αρχίσουν να βουλιάζουν, μέσα στην νύχτα, στην κεντρική Μεσόγειο ή στο Αιγαίο, πριν πνιγούν, κραυγάζουν τα ονόματά τους, ώστε όσοι επιζήσουν να πούνε στους δικούς τους, σ’ όσους τους αγαπούν τον άδικο χαμό τους.
Στις 16 Απριλίου 2016, έτσι πνίγηκαν πάνω από τετρακόσιοι Σομαλοί και Αιθίοπες, στην απεγνωσμένη κι αποτυχημένη Έξοδό τους, μέσω Αιγύπτου και Λιβύης, προς την Ιταλία. Δεν είχαν άλλη διέξοδο: η λεγόμενη “βαλκανική οδός” έκλεισε με απόφαση της ΕΕ και των προτεκτοράτων της και μετά την συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας, η χρεοκοπημένη Ελλάδα έχει μετατραπεί πια σε αδιαπέραστη τάφρο της Ευρώπης-Φρούριο, απέραντο στρατόπεδο συγκέντρωσης προσφύγων, παγίδα των απελπισμένων και φυλακή υψηλής ασφαλείας, χωρίς άλλη ελπίδα απόδρασης.
Έτσι κι αλλιώς, εκείνοι που εκτοπίζονται ξανά από την Ελλάδα στην “ασφαλή” Τουρκία του Ερντογάν, μετά τις 20 Μαρτίου 2016, είτε κλείνονται σε φυλακές κι εκεί ή, ορισμένοι-όπως κατάγγειλε η Διεθνής Αμνηστία- στέλνονται πίσω στην πυρπολούμενη Συρία, στην φρίκη απ’ όπου πάσχιζαν να διαφύγουν.
Δεν εκπλήσσει, ως εκ τούτου, ότι οι λίγες δεκάδες που διασώθηκαν στις 16 Απριλίου από ένα φιλιππινέζικο κι ένα ελληνικό εμπορικό πλοίο, όταν είδαν ότι μεταφέρθηκαν σε ελληνικό λιμάνι, αρνήθηκαν να αποβιβαστούν. Στο δελτίο ειδήσεων του BBC που ανακοίνωσαν το ναυάγιο, ο δημοσιογράφος, σοκαρισμένος, απορούσε που οι επιζώντες “αντί να χαίρονται που γλύτωσαν την ζωή τους ήταν φοβερά εξοργισμένοι, μένανε μέσα στο πλοίο κι απαιτούσαν να μεταφερθούν στην Ιταλία”.
Μα ποια ζωή “γλύτωσαν”; Η επιβίωση και μόνο δεν είναι ζωή. Την ζωή ζητούσαν με την Έξοδο τους από ένα τόπο που είχε πάψει πια να είναι τόπος ζωής κι είχε γίνει χώρα θανάτου. Η Έξοδος είναι πάντα Έξοδος από ένα Μπετ Αβαντίμ, ένα Οίκο Δουλείας προς ένα Μπετ Χαγίμ, έναν Οίκο Ζωής. Φύγανε από την χώρα του θανάτου, χάσανε ό,τι είχαν και δεν είχαν σε δουλεμπόρους, είδαν τους δικούς τους να χάνονται, να πνίγονται μπροστά στα μάτια τους στη θάλασσα, για να φτάσουν, τελικά πού; Σε ένα ελλαδικό hot spot στα χέρια γραφειοκρατών της ΕΕ, στρατιωτικών και της Frontex; Ξανά σε έναν οίκο δουλείας ακόμα πιο ξένο από εκείνο από το οποίο ξενιτεύτηκαν;
Το εντελώς μετέωρο καθεστώς του σημερινού πρόσφυγα είναι ακριβώς αυτό: να βρίσκεται σε Τόπο Άτοπο-Εκτός, για να χρησιμοποιήσουμε τον τίτλο από το όμορφο κείμενο της Νάνσυ Σ., μετά την επίσκεψή της στους πρόσφυγες στο Αερινό Μαγνησίας, στις 25 Μαρτίου 2016. Ο πρόσφυγας είναι μετέωρος, στον αέρα, μεταξύ ουρανού και γης, για την ακρίβεια κάτω από έναν απρόσιτο και ξένο ουρανό και χωρίς γη, σε μια διαρκή Έξοδο χωρίς Γη της Επαγγελίας. Μια Έξοδο ως μη Έξοδο και ως διαρκή εκτοπισμό.
Η μοίρα των επιζώντων προσφύγων του ναυαγίου δεν διαφέρει πολύ από εκείνη αυτών που χάθηκαν στην θάλασσα. Η Ερυθρή Θάλασσα δεν άνοιξε για να περάσουν κι οι εκατοντάδες πνίγηκαν, ενώ οι υπόλοιποι μείνανε αιχμάλωτοι στα χέρια των στρατιωτών του Φαραώ.
Ο σημερινός Φαραώ που απαγορεύει την Έξοδο, ο ένοχος και για το ναυάγιο της 16ης Απριλίου 2016 και για τις νέες εκατόμβες πνιγμένων στην Μεσόγειο, είναι ο ίδιος που διέταξε να κλείσει το σύνορο της Ειδομένης, έστειλε τον στόλο του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο και υπέγραψε την επαίσχυντη συμφωνία με τον νέο Σουλτάνο τον Μάρτιο του 2016. Και συνεχίζει να κατοικοεδρεύει στα παλάτια του, που βρίσκονται όχι πια κοντά στον Νείλο αλλά στις Βρυξέλλες, στο Βερολίνο, στην Βιέννη, στο Παρίσι, στο Λονδίνο.
Η Ερυθρή Θάλασσα δεν άνοιξε. Ακόμα. Ο Ιορδάνης δεν εστράφη προς τα οπίσω. Ακόμα. Ως πότε;
Η εποχή των προσφύγων
Ο άνθρωπος δεν περιπλανιέται στο κενό αλλά πάνω στην γη, πάνω στο διαρκώς μεταβαλλόμενο, σεισμογενές και πάντα σκληρό έδαφος της Ιστορίας. Η αναζήτηση των υλικών όρων της ζωής, κάθε φορά και σε άλλες ιστορικές συνθήκες, καθορίζει παλιές και νέες μετακινήσεις πληθυσμών, μαζί και το μετέωρο καθεστώς του σύγχρονου πρόσφυγα.
Σε όλες τις κινήσεις και μετακινήσεις μπορεί να αναγνωρίσει κανείς αυτό που ο Spinoza ονόμαζε conatus, την ορμή και την προσπάθεια κάθε όντος in suo esse perseverare, να εμμένει στο είναι του. Είναι το δυναμικό του (potentia) να υπάρχει και, συνεπώς, η ίδια η ενεργός του ουσία, ipsius rei actualem essentiam. Καμιά απαγόρευση δεν μπορεί να την σβήσει, κανένα σύνορο να την εκμηδενίσει.
Οι μεγάλες μεταναστεύσεις είχαν άλλο χαρακτήρα και δυναμική σε προκαπιταλιστικές συνθήκες και κοινότητες και διαφορετικό στους Μοντέρνους Καιρούς.
Ας μην ξεχνάμε ότι στις αρχές της αστικής νεωτερικότητας, η ανακάλυψη του λεγόμενου “Νέου” – για τους Ευρωπαίους – “Κόσμου” κι ο αποικισμός του συνοδεύτηκε όχι μόνο από την εκτόπιση και την εξολόθρευση των γηγενών πληθυσμών αλλά και στην ίδια την Ευρώπη από την εξαναγκαστική εκτόπιση των Εβραίων από την Ιβηρική Χερσόνησο. Έτσι άνοιξε ο ιστορικός κύκλος που η τροχιά του θα περάσει από το Άουσβιτς, στην όψιμη νεωτερικότητα, στην εποχή όχι πια της αστικής ανόδου αλλά της καπιταλιστικής παρακμής- την εποχή μας.
Κι είναι στην δική μας εποχή που ο πρόσφυγας, αυτή “η φαινομενικά περιθωριακή φιγούρα”, όπως έγραφε ο Giorgio Agamben, γίνεται “κεντρική φιγούρα της πολιτικής μας ιστορίας”, καθώς η πρώτη φάση της ιμπεριαλιστικής παγκοσμιοποίησης κι ο Μεγάλος Πόλεμος εξαρθρώνει την τριάδα Κράτος/Έθνος/Έδαφος, της προγενέστερης εποχής.
Ο Αγκάμπεν στηρίζεται και επεξεργάζεται παραπέρα την κλασσική ανάλυση της Hannah Arendt, για την παρακμή του κράτους/έθνους και το τέλος των δικαιωμάτων του ανθρώπου, στο βιβλίο της Η Καταγωγή του Ολοκληρωτισμού.
Η ιμπεριαλιστική εποχή είναι η εποχή των προσφύγων.
Ενώ στην άνοδό της η αστική τάξη, με την Γαλλική Επανάσταση εγκαθίδρυσε το νομικό-δικαιικό καθεστώς των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, στο τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, με την διάλυση της Αυστροουγγρικής, Οθωμανικής και τσαρικής Αυτοκρατορίας, δημιουργήθηκαν τεράστιοι πληθυσμοί προσφύγων και “απάτριδων” που χάνοντας τα δικαιώματα του πολίτη ενός κράτους-έθνους, έχαναν και κάθε δικαίωμα σαν άνθρωποι.
Στο τέλος και του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, στην κατεστραμμένη Ευρώπη πάλι εμφανίστηκαν γιγάντιες μάζες προσφύγων χωρίς ταυτότητα πολίτη. Στο μεταπολεμικό κόσμο, ο ΟΗΕ θέσπισε, σε αντικατάσταση της Διακήρυξης του 1789 την Χάρτα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, που προέκτασή της ήταν η Συνθήκη της Γενεύης για τους πρόσφυγες κι αυτούς που ζητούν άσυλο.
Τώρα, μετά το προσφυγικό τσουνάμι που ξέσπασε το καλοκαίρι του 2015, με την έξοδο ενός εκατομμυρίου εκατό χιλιάδων προσφύγων από την διαλυμένη Συρία, γίνεται λόγος “για το μεγαλύτερο προσφυγικό κύμα από το τέλος του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου”. Με την οφθαλμοφανή, όμως, διαφορά, ότι αυτήν την φορά οι “μη πολίτες” αντιμετωπίζονται σαν “μη άνθρωποι” και μαζί με τα διατυμπανιζόμενα “ανθρώπινα δικαιώματα” πετάχτηκε στα σκουπίδια, με την συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας, κι η ίδια η μεταπολεμική Σύμβαση της Γενεύης για τους πρόσφυγες και το άσυλο, όπως κατάγγειλε ακόμα και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ.
Υπάρχει, όμως, μια υποκείμενη, ακόμα πιο καθοριστική, ουσιώδης διαφορά από τα προηγούμενα προσφυγικά κύματα και τις μεγάλες μεταναστεύσεις: ενώ άλλοτε η μετακίνηση πληθυσμών γίνονταν προς μεγάλα κέντρα οικονομικής ανάπτυξης (πχ. Αμερική, Αυστραλία, Γερμανία και Δυτική Ευρώπη κλπ.), τώρα συντελείται μέσα σε συνθήκες της Τρίτης Μεγάλης Ύφεσης, μετά την ενδόρρηξη της χρηματοπιστωτικής παγκοσμιοποίησης το 2007, που πλήττει την πλανητική οικονομία και μάλιστα με επίκεντρο τις Μητροπόλεις του αναπτυγμένου καπιταλιστικού Βορρά και την ίδια την Αμερική. Τα εκατομμύρια της νέας Εξόδου έχουν να αντιμετωπίσουν όχι μόνο θάλασσες και φράχτες, στρατούς, αστυνομίες και στρατόπεδα αλλά και την απεγνωσμένη περιπλάνηση σε μια οικονομική έρημο αποβιομηχάνισης και χρεωκοπίας, με ογκούμενες στρατιές εκατομμυρίων “ντόπιων” ανέργων.
Το μεγάλο κύμα των προσφύγων μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο θα απορροφηθεί στις επόμενες μεταπολεμικές δεκαετίες με την καπιταλιστική ανοικοδόμηση κι επέκταση, στα πλαίσια των κεϋνσιανών συμφωνιών του Μπρέτον Γουντς το 1944. Ακόμα και οι μάζες των “απάτριδων” της Άρεντ βρέθηκαν, για λίγα χρόνια μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, στις εύθραυστες συνθήκες μιας δανειοδοτούμενης σχετικής καπιταλιστικής σταθεροποίησης του 1920-28 πριν το κραχ του 1929. Η σημερινή ανθρώπινη συνθήκη των προσφύγων μοιάζει περισσότερο με εκείνη της δεκαετίας του 1930 και της Μεγάλης Ύφεσης, όταν τα λίγα εκατομμύρια Ευρωπαίων Εβραίων δεν βρίσκανε πουθενά καταφύγιο από τους Ναζί.
Τα τωρινά, ακατάπαυστα κύματα προσφύγων από την Μέση Ανατολή, την Ασία και την Αφρική προς την Ευρώπη έχουν και τους δικούς τους ιδιαίτερους λόγους. Πέρα από το μεγάλο βάρος της φρικτής κληρονομιάς του αποικιοκρατικού παρελθόντος, έχουν προκληθεί κι από τους ιστορικούς κοινωνικούς, οικονομικούς και στρατιωτικοπολιτικούς σεισμούς των τελευταίων τριάντα χρόνων καπιταλιστικής παγκοσμιοποίησης, που ακολούθησε την κατάρρευση του μεταπολεμικού πλαισίου του Μπρέττον Γουντς το 1971 κι η οποία με την σειρά της βούλιαξε σε κρίση μετά το 2007/08.
Οι παραδοσιακές κοινωνίες και οικονομίες καταστράφηκαν και λεηλατήθηκαν. Ολόκληρες περιοχές και “μεταποικιακά” κράτη, ιδιαίτερα της Αφρικής, γνώρισαν αυτό που ο Alain Badiou ονόμασε “zonage”, κατάτμηση σε ζώνες, τις οποίες λυμαίνονται συμμορίες και μισθοφόροι των μεγάλων πολυεθνικών εταιρειών. Η Ασία, η Μέση Ανατολή και η Βόρεια Αφρική γνώρισαν άμεσες ιμπεριαλιστικές πολεμικές επεμβάσεις (Αφγανιστάν, Ιράκ, Λιβύη), αλλά και υποδαυλιζόμενους εθνοθρησκευτικούς εμφυλίους πολέμους και “πολέμους δια πληρεξουσίων” (proxy wars, Συρία), προπαντός για να ανακοπεί το επαναστατικό ρεύμα που γέννησε η ανατροπή των δικτατοριών σε Τυνησία και Αίγυπτο και πήρε το όνομα “Αραβική Άνοιξη”.
Η εμφάνιση του μαύρου υπεραντιδραστικού “Νταές” ή “Ισλαμικού Κράτους” το 2014-15, ενός “τέρατος του Φρανκενστάιν” που στρέφεται κατά των δημιουργών του, κι η προέλασή του σε Ιράκ και Συρία έκανε φανερή την οικτρή αποτυχία της αμερικανικής κι ευρωπαϊκής ιμπεριαλιστικής στρατηγικής στην περιοχή. Ακόμα περισσότερο: δεν απέτυχε απλώς η στρατηγική των τελευταίων δεκαπέντε χρόνων, αρχίζοντας από τον περιβόητο τρομοκρατικό “πόλεμο κατά της τρομοκρατίας” του Μπους, κατέρρευσε όλη η ιμπεριαλιστική τάξη πραγμάτων στην περιοχή, μαζί και τα σύνορα, όπως χαράχτηκαν τεχνητά με την αγγλογαλλική συμφωνία των Sykes-Picot, το 1916, πριν εκατό χρόνια, χωρίς να διαφαίνεται κάποια νέα τάξη να διαμορφώνεται και να επιβάλλεται, τουλάχιστονόχι μεσοπρόθεσμα. Αυτή είναι η κινητήρια δύναμη του ποιοτικού άλματος, της γιγάντωσης το 2015 του προσφυγικού κύματος, της μετατροπής του σε τσουνάμι.
Δεν έχουμε να κάνουμε με άλλο ένα ακόμα κύμα προσφύγων, για μια επανάληψη προηγούμενων εμπειριών του τέλους του 20ου αιώνα, πχ. όπως με τους “sans papiers” στην Γαλλία της δεκαετίας του 1990 ή αυτούς που οι ακροδεξιοί ονομάζουν στην Ελλάδα “λαθρομετανάστες”.
Ο ποιοτικός χαρακτήρας της αλλαγής που συντελέστηκε ήδη πρέπει απαραιτήτως να συλληφθεί για να αντιμετωπιστούν οι νέες τρισάθλιες αντιπροσφυγικές ρατσιστικές πολιτικές και η ξενοφοβία αλλά και για να χαραχτεί μια διεθνής χειραφετητική προοπτική και πρακτική αλληλεγγύης, ενιαίας πάλης “ντόπιων” και προσφύγων απέναντι στην ενσκήπτουσα κρατική, παρακρατική, διακρατική και υπερκρατική βαρβαρότητα.
Σύνορα ερμητικά κλειστά
Αυτή η βαρβαρότητα είναι ήδη υπαρκτή, την ζούμε Ιδιαίτερα έντονα από το καλοκαίρι του 2015 και τους πρώτους μήνες του 2016, με τους φράκτες με συρματοπλέγματα να υψώνονται από τα σύνορα της Ουγγαρίας, στην Γευγελή/Ειδομένη και το Έβρο κι ως το αλπικό Πέρασμα Brenner στα σύνορα Αυστρίας-Ιταλίας και την αρκτική Σκανδιναβία. Τα ίδια τα σύνορα κλείνουν το ένα μετά το άλλο ανάμεσα στα ευρωπαϊκά κράτη, μέλη της ΕΕ ή και της ευρωζώνης.
Εάν με την χρεωκοπία της Ελλάδας, την διαρκώς επικρεμάμενη απειλή Grexit και την παρατεινόμενη κρίση της ευρωζώνης, κλονίζεται επικίνδυνα το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα ως πυλώνας της ευρωπαϊκής καπιταλιστικής ενοποίησης, τώρα, με την λεγόμενη “προσφυγική κρίση” απειλείται με κατάρρευση κι ο δεύτερος πυλώνας της, η Συνθήκη για την Ζώνη Σένγκεν, για την ελεύθερη, πάνω από σύνορα, κίνηση εμπορευμάτων, κεφαλαίων και πολιτών της ΕΕ.
Πολλοί αναλυτές και κύκλοι φιλελεύθεροι-συντηρητικοί των κυρίαρχων αστικών ελίτ μιλούν για “υπαρξιακή κρίση” και “απειλή κατάρρευσης” της ίδιας της ΕΕ, μαζί με την συνθήκη Σένγκεν. Ο Wolfgang Münchau, στους Financial Times, γράφει ότι “η Ευρώπη εισέρχεται στην εποχή της διάλυσης (“Europe Εnters the Age of Disintegration”) .
Οι πρόσφυγες δεν βρίσκονται μπροστά στα τείχη απλώς μιας Ευρώπης-Φρούριο αλλά και μιας Ευρώπης που αποσυντίθεται πάνω σε εθνικιστικές γραμμές.
Ο George Soros υπενθύμισε το Απρίλιο 2016, στο New York Review of Books, ότι η ζημιά για την ΕΕ από μια κατάρρευση της Συμφωνίας Σένγκεν υπολογίζεται, από το γερμανικό Ίδρυμα Bertelsmann, ότι έχει ύψος 47έως 140 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως σε απώλεια ΑΕΠ, ενώ ο Γάλλος Επιθεωρητής Σχεδιασμού Πολιτικής το αναβιβάζει σε 100 δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο. Μπροστά στο οικονομικό αυτό κόστος και την ανυπολόγιστη πολιτική καταστροφή της ΕΕ, ο Σόρος αντιπροτείνει να γίνονται δεκτοί 300.000-500.000 πρόσφυγες τον χρόνο, με κόστος 30-40 δισεκατομμύρια ευρώ που αντιστοιχούν περίπου στο 0,25% του ΑΕΠ της ΕΕ και τα οποία θα βρεθούν με δανειοδότηση από ειδικά ομόλογα .
Το σχέδιο του Σόρος όμως και τα “προσφυγικά ομόλογα” (migrant bonds) σχεδόν αμέσως απορρίφθηκαν από τον Γερμανό Υπουργό Οικονομικών Schäuble, προκαλώντας και την οργή του Ιταλού Renzi…
Το ζήτημα δεν αρχίζει ούτε τελειώνει κι ούτε μπορεί ποτέ να περιοριστεί στους λογιστικούς υπολογισμούς του Σόρος και των ομοίων του. Αφορά τις βαθιές αλλαγές στις κοινωνικές σχέσεις που προκαλεί η συνολική παγκόσμια καπιταλιστική κρίση που όχι μόνο συνεχίζεται αλλά και γνώρισε κι αυτή ποιοτικό άλμα το 2015, μαζί με την “προσφυγική κρίση”, επηρρεάζοντας καθοριστικά και τις λεγόμενες “migrant management policies”, τις πολιτικές “διαχείρισης προσφύγων”.
Ο Sandro Mazzadra, καθηγητής πολιτικής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Bologna, βασισμένος στις αναλύσεις του Michel Foucault και του Μαρξ, υπενθυμίζει ότι τα τείχη, οι φράκτες και τα σύνορα δεν είναι μόνο “πράγματα” αλλά κοινωνικές σχέσεις. Δεν απαγορεύουν μόνο, δεν έχουν μόνο “αρνητικό” αλλά και “θετικό”, ενεργητικό, “παραγωγικό” ρόλο: παράγουν και διαμορφώνουν κοινωνικές σχέσεις και υποκειμενικότητες σε πρόσφυγες και “ντόπιους”. Αποκλείουν αλλά και συνάμα παράγουν μια “διαφορική ένταξη” (inclusion différentielle). Μια αδρή μορφή αυτού, την βλέπουμε και στις τεχνητές διακρίσεις κατηγοριών “προσφύγων”, “ζητούντων άσυλο” και “μεταναστών” που γίνονται σε σύνορα, στα hot spots και στα “στρατόπεδα επανεγκατάστασης” (relocation camps) ή “προσωρινής προστασίας” (“temporary protection”) σε “τρίτες ασφαλείς χώρες (“third safe countries”) a la turca.
Ας μην λησμονούμε και τον άλλο, ταυτόχρονο, “παραγωγικό” ρόλο των συνοριακών ελέγχων και των “βιομετρικών” εξακριβώσεων των ταυτοτήτων. Η Frances Stonor Saunders έδειξε πολύ τεκμηριωμένα, πώς μαζί με τα 3D (Detention, Deportation, Drowning-Φυλάκιση, Απέλαση, Πνιγμός [στην θάλασσα]) ή, προσαρμοσμένο στα ελληνικά, τα 3 Ε (Εγκλεισμός, Εκτόπιση, Εξόντωση) που υφίστανται οι πρόσφυγες, οικοδομείται κι ένας άλλο μηχανισμός βιοπολιτικής επιτήρησης και ελέγχου των “ντόπιων”, βασισμένος στα βιομετρικά στοιχεία και την ηλεκτρονική τους διαχείριση που ξεπερνά κάθε δυστοπικό εφιάλτη του George Orwell, του Ζαμιάτιν ή του Philip Dick.
Ο “πόλεμος κατά της τρομοκρατίας” του Μπους και του Μπλαιρ έχει μετεξελιχθεί σ’ αυτό που χαρακτηρίζει η Βρετανή συγγραφέας ως “πόλεμο κατά της μετανάστευσης ή πόλεμο ενάντια στις παγκόσμιες περιπλανήσεις των μη εξακριβωμένων ταυτοτήτων ” που συνδυάζεται πάντα με την κήρυξη “κατάστασης εξαίρεσης”, η οποία, όπως είχε προειδοποιήσει κι ο Walter Benjamin, έχει γίνει πια ο κανόνας.
Η Ευρώπη-Φρούριο για τους πρόσφυγες γίνεται Αρχιπέλαγος στρατοπέδων για τους “ξένους” και Ευρώπη-Φυλακή για τους ντόπιους
ΝοBorders! No Deportations! Let My People Go!
Στα σύνορα της Ευρώπης έχει εγκατασταθεί, όπως πάλι η Σάουντερς λέει, ένα Continuum που ο ένας του πόλος είναι η στρατιωτικοποίηση/ΝΑΤΟποίηση κι ο άλλος η λεγόμενη “ανθρωπιστική διαχείριση”. Ο δεύτερος αυτός πόλος, ο συνεπίκουρος στον στρατιωτικό-αστυνομικό, αποτελείται από επιλεγμένες ΜΚΟ, μαζί και από “φιλάνθρωπες” κυρίες της κεφαλαιοκρατίας συνοδευόμενες από τηλεοπτικές κάμερες.
Το Continuum, το Συνεχές απειλείται να διαρραγεί από έναν αντισυστημικό παράγοντα: τον ίδιο τον αλληλέγγυο και κινητοποιημένο βασανισμένο λαό. Στην Ελλάδα της μνημονιακής κόλασης, των ανέργων και των αστέγων, μια χώρα κατεστραμμένη από τους ίδιους κοινωνικούς εχθρούς που σπρώξανε στην προσφυγιά εκατομμύρια ανθρώπινες υπάρξεις, αναπτύχθηκε ένα γνήσιο λαϊκό κίνημα αλληλεγγύης .
Καθόλου τυχαία κράτος, παρακράτος κι οι δυνάμεις του κεφαλαίου, ντόπιου και διεθνούς, θέλουν να δαιμονοποιήσουν τους “αλληλέγγυους”, όπως άλλοτε τους “κουκουλοφόρους”, τους “αναρχικούς”, τους “αριστεριστές”, τους αμετανόητους κομμουνιστές. Ξέρουν καλά ότι εάν το δικό τους Continuum διαρραγεί είναι δυνατόν μέσα από το χάσμα να αναδυθεί μια άλλη προοπτική, διεθνής και διεθνιστική, ενότητας και πάλης όλων της γης των κολασμένων που θα αλλάξει εκ βάθρων τον κόσμο και θα τον αναδιοργανώσει σε νέες κοινωνικές βάσεις δικαιοσύνης.
Heimat
Στις αρχές των Μοντέρνων Καιρών ο αθάνατος Βάρδος William Shakespeare έγραψε ένα ανολοκλήρωτο θεατρικό έργο, το “Βιβλίο του Σερ Τόμας Μορ”, (The Book of Sir Thomas More), όπου ο μέγας Ουτοπικός υπερασπίζεται με πάθος τους πρόσφυγες Ουγενότους ενάντια στους βολεμένους του Λονδίνου και της Δύσης. Είναι το μόνο χειρόγραφο του Σαίξπηρ που διασώθηκε. Μερικοί στίχοι του θα μπορούσαν να τους πουν κι οι σημερινοί Αλληλέγγυοι
Imagine that you see the wretched strangers,
Their babies at their backs and their poor luggage,
Plodding to the ports and coasts for transportation,
And that you sit as kings in your desires […]
…. this is the strangers case,
And this your mountainish inhumanity
Φαντάσου ότι βλέπεις τους κολασμένους ξένους
με τα μωρά τους στην πλάτη και τα φτωχά μπαγάζια
να στριμώχνονται σε λιμάνια κι ακτές για να φύγουν
Κι εσείς κάθεστε σαν βασιλιάδες πάνω σε ό,τι επιθυμείτε […]
….αυτή είναι η κατάσταση των ξένων
κι αυτή είναι η δικιά σας σας, η σαν τα βράχια του βουνού σκληρή, απανθρωπιά.
Ένας άλλος, σύγχρονος αυτός μεγάλος Ουτοπικός, ο μεσσιανικός μαρξιστής φιλόσοφος Ernst Bloch, έκλεινε το δικό του τρίτομο magnum opus, την Αρχή της Ελπίδας με τα λόγια τούτα για τον αλλαγμένο Κόσμο που έρχεται:
…θα γεννηθεί στον κόσμο κάτι που μας φανερώθηκε σε όλους όταν ήμασταν παιδιά και στο οποίο κανένας μας μέχρι τώρα δεν έζησε ακόμα: η Εστία(Heimat)
Αυτήν την Εστία, αυτό το ζεστό Σπίτι, τον Οίκο της Ζωής ψάχνουν οι πρόσφυγες κι όλοι οι καταπιεσμένοι της γης. Προς τα εκεί κατευθύνεται η Έξοδος των αναρίθμητων ταπεινών και καταφρονεμένων, μια και “στον κόσμο των αφεντικών είμαστε όλοι ξένοι”: αυτή η Εστία είναι η μόνη, η δική μας Γη της Επαγγελίας.
Σάββας Μιχαήλ
